“Chí chuôn chua” là loại dây leo, có quả, sống dựa vào các cây cổ thụ nên chúng chỉ mọc trong rừng sâu, nơi có nhiều cây to, tán rộng, ít ánh nắng mặt trời.
Cây này củ mọc dưới đất, lá nhỏ, màu xanh nhạt, dây và lá bò lan khắp mặt đất, quả chín có màu đỏ hồng, trông rất đẹp mắt. Điều đặc biệt và cũng là sự tương đồng giữa “chí chuôn chua” và công dụng “dựng lên” của vị thuốc “tứn khửn” là các quả của cây bao giờ cũng chĩa thẳng đứng lên trời một cách hùng dũng.
Câu chuyện của ông Dê về xuất xứ của thần dược càng lúc càng trở nên hấp dẫn. Ông kể rằng ngày xưa, trong những lần vào rừng sâu săn thú, sau khi chứng kiến việc thú rừng thi nhau ăn một thứ quả kỳ lạ có màu sắc hấp dẫn,
vị già làng đáng kính có tên là Giàng A Dương đã mạo hiểm ăn thử thứ quả lạ lùng này. Ăn xong, ông hồi hộp chờ đợi xem mình có bị làm sao không. Không ngờ, chẳng những ông không bị làm sao mà còn thấy tinh thần phấn chấn, toàn thân rạo rực như trở lại thời trai trẻ. Lúc đó, ông mới chợt hiểu vì sao lũ thú rừng lại “mê” cái món này đến thế.
Ông lập tức hái quả “thần” mang về phơi khô, ngâm rượu uống dần. Và bài thuốc “tứn khửn” cũng trở thành bí quyết “chiều vợ hết mình” truyền đời của đàn ông người Mông ở nơi này. Quả “chí chuôn chua” bắt đầu chín vào mùa đông, khoảng tháng 9, tháng 10 âm lịch.
Khi chín, quả có mùi thơm cay đặc trưng, hương thơm bay khắp cả cánh rừng. Đây cũng chính là mùa sinh sản của sóc và cầy hương. Mỗi khi quả chín, từng đàn sóc, đàn cầy lại rộn ràng rủ nhau đi khắp rừng già Pà Cạch tìm ăn những quả “chí chuôn chua” chín mọng để có một mùa sinh sản thật mỹ mãn.
Quả “chí chuôn chua” vốn đã vô cùng khó kiếm, lại phải tranh giành với những con thú nên việc có được quả quý lại càng trở nên khó khăn. Để có được những quả “chí chuôn chua” hiếm hoi này, đàn ông, trai tráng người Mông cũng phải tranh thủ từng giây, từng phút để giành từng quả một với các bầy thú nếu không muốn chấp nhận ra về tay trắng.
Chỉ cần thấy trời trở lạnh, đàn ông Pu Hao lại chuẩn bị dụng cụ, mang theo lương thực, lặn lội vào rừng sâu tìm “chí chuôn chua”.
Càng hiếm hoi, khó tìm thì “chí chuôn chua” càng trở nên giá trị hơn bao giờ hết cho nên nếu không có nhu cầu thì họ có thể đem bán với giá vài triệu đồng 1kg.
Nhưng nhiều người hết mùa đông này đến mùa đông khác, mùa nào cũng cơm đùm cơm nắm len lỏi vào tận những nơi sâu nhất, heo hút nhất của rừng già Pà Cạch với hi vọng tìm được “chí chiên chua” nhưng đều thất bại trở về hoặc chỉ nhặt được vài mẩu con con do lũ cầy, lũ sóc ăn thừa để lại.
Ông Dê chép miệng với vẻ mặt đầy tiếc nuối: “Cầy, sóc trong rừng Pà Cạch đông như kiến. Chí chuôn chua chưa kịp chín chúng đã ăn hết sạch. Càng ăn nhiều chúng lại càng sung mãn, số lượng mỗi đàn sau mùa sinh sản lại tăng lên đáng kể. Chúng sẽ ăn hết mọi quả chí chuôn chua trong rừng mà không chừa lại cho ta một quả nào”.
Rời khỏi nhà ông Dê, chúng tôi lang thang trong bản để hỏi thêm về “món” biệt dược phòng the này.
Ông Giàng A Lu, một người già trong làng cho biết, Tứn khửn thực ra là một loại rượu thuốc được ngâm với 3 loại cây rất khó kiếm bao gồm “chí chuôn chua”, “cua chừ ma” (loại dây bò dưới đất có độ dài khoảng 3m) và một vị thuốc nữa cũng rất tốt có tên là “tứn khửn” (gần giống cây ráy nhưng lá chỉ cao khoảng 15 – 20cm). 3 loại cây này mang về thái nhỏ, phơi khô, ngâm rượu rồi hạ thổ ít nhất là 1 năm trở lên.
Sau khi hạ thổ, rượu được mang lên làm lễ cúng tổ tiên sau đó mới được uống. 3 loại cây quý này một khi đã kết hợp với nhau trong vò rượu ngâm thì được coi như đã hội tụ đủ một bài thập toàn đại bổ với công năng tuyệt vời không thuốc gì sánh được.
Ông Lu bảo: “Người đàn ông nào “yếu”, lấy vợ đã lâu không có con, mỗi tối trước khi đi ngủ uống một chén nhỏ và duy trì đều đặn trong một tháng thì sẽ “khỏe” như thường và mọi thứ sẽ “đâu vào đấy”.
Ở bản Pu Hao, tuy là nơi xuất xứ của những bài thuốc ngâm rượu độc đáo hiếm thấy nhưng không phải nhà ai cũng có được bình rượu có đầy đủ 3 vị thuốc quý này. Bởi càng ngày, những vị thuốc này càng trở nên hiếm hoi.
Đó cũng là điều dễ hiểu khi hầu hết ai đó may mắn gặp được loại cây này đều “đào tận gốc, trốc tận rễ” để tận dụng hết cơ may của mình. Bên cạnh đó, vì đây là món ăn khoái khẩu của loài sóc và cầy hương trong khi số lượng của chúng lại nhiều vô kể nên những loài cây này càng dễ có nguy cơ tuyệt chủng trong nay mai.
Theo ĐS&PL
