Nước miếng hay còn gọi là nước dãi và nước bọt là chất tiết có dạng nhờn, trong, hay có bọt, tiết ra từ các tuyến nước miếng vào miệng với nhiều công dụng khác nhau, quan trọng nhất là giúp việc nhai và tiêu hoá thức ăn trướckhi nuốt, đồng thời điều hòa độ acid trong mồm giữ cho răng bớt sâu mòn.
Hàm lượng nước miếng
Trung bình mỗi ngày con người tiết ra 1,5 L nước miếng.
Na 2-21 mmol/L
K 10-36 mmol/L
Ca 1.2-2.8 mmol/L
Mg 0.08-0.5 mmol/L
Cl 5-40 mmol/L
HCO3 2-13 mmol/L
PO4 1.4-39
Dịch nhờn trong nước miếng gồm có mucopolysaccharide và glycoprotein
Các chất kháng trùng: thiocyanate, hydrogen peroxide, và IgA tiết.
Các loại enzyme: alpha-amylase (EC3.2.1.1), lysozyme (EC3.2.1.17), và lingual lipase (EC3.1.1.3).
Nước miếng con người còn có chất acid phosphatases A và B (EC3.1.3.2), N-acetylmuramyl-L-alanine amidase (EC3.5.1.28), NAD(P)H dehydrogenase-quinone (EC1.6.99.2), lactoperoxidase (EC1.11.1.7), superoxide dismutase(EC1.15.1.1), glutathione transferase (EC2.5.1.18), aldehyde dehydrogenase – loại 3(EC1.2.1.3), glucose-6-phosphate isomerase (EC5.3.1.9), và kallikrein mô (EC3.4.21.35). Những chất này làm nước miếng có mùi hôi.
Chức năng
Dịch nhờn làm cộng việc nhai và làm trơn miệngvà hầu để thức ăn dễ trượt qua và nuốt dễ hơn.
Các enzynmes: Amylaza tiêu hóa tinh bột trong miệng, hoạt động tốt nhất tại pH 7,4. Lingual lipase tác động tốt nhất tại pH 4.0 nên có tác dụng khi theo thức ăn vào dạ dày. Lysozyme có chức năng tiêu hủy vi khuẩn.
Nước bọt còn giúp giữ chất ngà cho răng. Sau khi ăn uống, chất acid được tạo ra khi vi khuẩn gây men bằng các chất đường và tinh bột trong mồm. Khi acid khiến pH của mồm xuống dưới 5 có thể làm hủy mòn chất khoáng bọc răng. Nước miếng giúp trung hoà độ acid và khi pH lên trên 5.5 ngà răng có thể được bồi khoáng.lúc không ăn nước bọt vẫn được tiết ra liên tục nhưng không nhiều .khi ăn lượng nước bọt tiết rất nhiêùhoăcj chỉ cần nhìn thấy, ngửi thấy, nghĩ đêncacs món ănthôi cũng làm cho nươc bọt tiết ra nhiêù(phản xạ có điều kiện)
Nước miếng có khả năng sát trùng không?
Có nhiều người cho rằng nước miếng có khả năng sát trùng – và họ tin rằng khi có vết thương có thể dùng nước miếng liếm sạch; như thường thấy trong một số động vật như mèo, chó,v.v…
Các nhà khảo cứu tại đại học Florida ở Gainesville Hoa Kỳ khám phá ra chất đạm có tên gọi là yếu tố phát triển thần kinh (NGF – nerve growth factor) trong nước miếng của chuột. Khi cho chất này vào vết thương, vết thương lành chóng hơn hai lần những vết thương không được cho chất ấy. Tiếc thay, nước miếng con người không có chất này. Tuy nhiên, nước miếng con người có các chất giúp chống vi sinh trùng như IgA tiết, lactoferrin, và lactoperoxidase.
Chưa có cuộc khảo cứu nào cho thấy liếm vết thương có khả năng sát trùng ở con người.
Nước bọt có công dụng gì?
Nước bọt là một trong những loại thể dịch khá quan trọng do tuyến nước bọt ở miệng tiết ra. Với nước bọt của mình thì không sao, nhưng với nước bọt của người khác (chỉ trừ là của bạn đời) thì người ta thường có cảm giác ghê ghê. Tuy nhiên ít người biết rằng đó là một thứ dịch có rất nhiều lợi ích.
Tuyến nước bọt mang tai
Từ xa xưa, cổ nhân đã biết đến công dụng của nước bọt đối với sức khỏe và bệnh tật. Theo dược học cổ truyền, nước bọt vị mặn, tính bình, không độc, là một loại tân dịch hình thành bởi sự kết hợp tinh túy nhất giữa nước và ngũ cốc, có công dụng nhuận ngũ tạng, bổ não ích tủy, làm tăng nguyên khí ở đan điền, tăng tân dịch, giải độc trừ tà, làm sáng mắt, mềm da, thông khiếu và kéo dài tuổi thọ, thường được dùng để bồi bổ tạng phủ, chữa mụn nhọt sưng đau, ghẻ lở, phỏng da, phá các màng mộng, giải độc… Y thư cổ viết: “Nước bọt nhiều, ngậm trong miệng và nuốt đi có thể nhuận ngũ tạng, làm đẹp da, làm con người trường sinh bất lão”. Nhiều dưỡng sinh gia đời xưa đã rất quan tâm đến công dụng của nước bọt và chú trọng vận dụng phương pháp “dưỡng sinh nước bọt” làm tăng tuổi thọ như Hoàng Phổ Long đời Tam Quốc, Lưu Kinh đời tiền Hán, Vương Chất đời Tấn (Trung Quốc)… mà nhờ đó đều sống đến hơn trăm tuổi. Các vị này đều coi “nước bọt là một dòng suối của dưỡng sinh”. Bởi vậy, khi tạo ra chữ “sống”, người Trung Quốc đã ghép bộ “thủy” với bộ “thiệt” với ý nghĩa là nước ở bên lưỡi (nước bọt) với tác dụng quan trọng là tạo ra sự sống. Cũng với ý nghĩa đó mà nước bọt còn được gọi là thần thủy (nước thần), quỳnh dịch, ngọc tương (nước ngọc), kim tân ngọc dịch…
Theo kinh nghiệm dân gian, người ta có thể dùng nước bọt buổi sáng để chữa mụn hạt cơm bằng cách bôi liên tục nước bọt vào buổi sáng từ 5-10 ngày, hạt cơm sẽ tự teo và rụng đi mà không để lại dấu vết gì. Ngoài tác dụng chữa mụn nhọt sưng đau, bỏng da nông, người ta còn dùng nước bọt chữa muỗi đốt rất hiệu quả bằng cách dùng nước bọt bôi liên tục 30 phút 1 lần sẽ có tác dụng làm hết ngứa và sưng đau.
Theo nghiên cứu hiện đại, mỗi ngày mỗi người tiết ra khoảng 1.000-1.500ml nước bọt. Thứ dịch thể này có vai trò làm hàng rào diệt vi khuẩn và virut xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng bởi chất bacteriolysin có tác dụng phân giải và hòa tan các vi khuẩn và virut. Ngoài ra, nước bọt còn có tác dụng cầm máu, làm lành vết thương, tăng khả năng hấp thụ và tiêu hóa thức ăn. Theo GS. Tây Đồng (Nhật Bản) thì nước bọt còn có chức năng ức chế các tế bào ung thư, bởi vậy, để đề phòng ung thư đường tiêu hóa, khi ăn phải nhai kỹ, nuốt chậm để nước bọt hòa lẫn vào trong thức ăn một cách đầy đủ.
Các nhà nghiên cứu Pháp đã phát hiện trong nước bọt của người có chất giảm đau mạnh hơn morphin nhiều lần được đặt tên là opiophin. Các nhà sinh học thuộc Viện Sức khỏe Hoa Kỳ xác định trong nước bọt người và động vật có chứa một loại protein giúp mau lành vết thương và chống nhiễm khuẩn, được đặt tên là SLPI. Nghiên cứu hiện đại cũng cho thấy, trong nước bọt có nhiều IgA và các hormon có tác dụng thúc đẩy quá trình phân chia và sinh trưởng của tế bào, kéo dài tuổi thọ và làm giảm sự suy thoái của tổ chức cơ thể.
Để phát huy cao nhất tác dụng của nước bọt, theo cổ nhân có thể thực hành theo hai cách
1. Luyện công súc miệng: miệng mím, răng nghiến, dùng hai má và lưỡi làm động tác như súc miệng, súc 36 lần. Khi trong mồm có nhiều nước bọt thì chia làm 3 lần nuốt từ từ, trong khi nuốt tưởng tượng nước bọt được đưa tới đan điền (vùng dưới rốn). Thông thường, lúc mới tập nước bọt còn ít, luyện nhiều thì lượng nước bọt sẽ tăng lên. Bài ca bí quyết luyện công súc miệng là: “Luyện công súc miệng dịch tự sinh, súc ba mươi sáu lượt chớ đừng quên, bước này có thể trừ bệnh thận, huyết mạch lưu thông, thọ niên trường”.
2. Ngọc dịch dưỡng sinh, còn gọi là Quỳnh dịch dưỡng sinh: trước khi đi ngủ làm vệ sinh răng miệng cho sạch sẽ. Sáng dậy, đảo lưỡi từng bên phải và trái ít nhất 10 lần rồi súc miệng cho ra nước bọt và nuốt dần. Người xưa cho rằng, nếu thực hiện đều đặn phương pháp này sẽ có công dụng làm chậm quá trình lão hóa và kéo dài tuổi thọ.
Kinh nghiệm dân gian thường dùng nước bọt buổi sáng bôi để chữa mụn cơm, thường sau 5-10 lần mụn sẽ teo và rụng. Người ta còn dùng nước bọt để chữa mụn nhọt, sưng đau, bỏng da nông và các vết muỗi đốt. Để có nước bọt tốt thì sáng sớm khi thức dậy chưa ăn uống gì cần phải chải răng và súc miệng thật sạch, tốt nhất là dùng nước chè đặc hoặc nước muối 0,9% để súc họng.
Nước bọt và bệnh tật
Theo các nhà nghiên cứu tại Đại học John Hopkins (Mỹ), nước bọt là một “kho tàng dữ liệu” giúp vén bức màn sinh học bí mật của con người và là một công cụ hữu ích trong công tác phòng và ngừa bệnh.
Báo hiệu bệnh tim mạch
1/3 số bệnh nhân tử vong vì đau tim không hề biết rằng trong cơ thể mình chứa hàm lượng cholesterol cao bất thường. Do các xét nghiệm máu nhằm phát hiện dấu hiệu căn bản của bệnh tim mạch thường gây đau đớn, mất thời gian và nhiều công sức, nên phần lớn các bệnh nhân đều không tiến hành đủ các xét nghiệm cần thiết.
Theo các nhà khoa học, nước bọt chứa một loại protein có tên C-reactive protein, giúp phát hiện nguy cơ tim mạch nhanh chóng và chính xác hơn nhiều so với xét nghiệm máu.
Mối quan hệ giữa cha- con gái
Nghiên cứu cho thấy con gái gần gũi với bố sẽ dậy thì muộn hơn các bạn cùng trang lứa, yêu muộn hơn và có xu hướng chung thủy trong chuyện tình cảm. Bí ẩn nằm trong tuyến nước bọt của người con.
Theo các nhà khoa học, nếu mối quan hệ giữa cha và con gái không thuận hòa, hàm lượng hoóc-môn stress cortisol trong nước bọt của người con gái sẽ thấp hơn mức thông thường vào buổi sáng và tăng cao khi cô chia sẻ lo lắng với bạn bè. Hiện tượng thiếu cân bằng về hàm lượng hoóc-môn này biểu hiện sự nhạy cảm quá mức đối với các tình huống căng thẳng, về lâu dài sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới sự lựa chọn trong cuộc sống cũng như năng lực tiết chế stress.
Dấu hiệu của stress
Stress làm kích hoạt phản ứng “chống hoặc chạy” của cơ thể, kéo theo một loạt các hiện tượng như tăng tiết adrenaline, tim đập nhanh và tuyến nước bọt tăng cường hoạt động. Khi đó, nước bọt sẽ tiết ra enzyme alpha- amylase (sAA), vốn được các nhà khoa học coi là dấu hiệu của stress.
Một nghiên cứu của Đại học John Hopkins cho thấy có thể dựa vào việc điều tiết hàm lượng sAA để tiết chế ảnh hưởng từ stress của phụ nữ mang bầu lên thai nhi.
Tăng cường hệ miễn dịch
Thói quen nhai và mớm cơm cho trẻ được chứng minh là một cách hiệu quả giúp tăng cường hệ miễn dịch cho các bé.
Việc cho trẻ làm quen với các mầm bệnh từ nước bọt của người mẹ sẽ kích hoạt cơ thể chúng sản sinh nhiều kháng thể, dạy cho hệ miễn dịch cách xử lý khi bắt gặp những mầm bệnh tương tự sau này trong đời, đặc biệt giúp trẻ giảm nguy cơ mắc hen suyễn.
Ngoài ra, nước bọt còn chứa một số những kháng thể nhất định, giúp làm giảm khả năng lây nhiễm của vi khuẩn.
Bảng mã gene di truyền
Nước bọt không những chứa đầy đủ các yếu tố của gene trong cơ thể mà mẫu ADN chiết xuất từ nước bọt còn dễ phân tích hơn các mẫu ADN thu được từ các phương pháp khác.
Hơn nữa, các mẫu nước bọt có thể làm đông lại hoặc rã đông rất nhiều lần, đồng thời cho phép chiết xuất ADN với số lượng lớn, chất lượng cao.
Theo Thu Thương (Bee.net/Live Science)
