Mề đay (MÐ) là một phản ứng gây phù tại chỗ và ở ngoài da. MÐ có hình dạng không đều, kích thước cũng khác nhau: Từ sẩn đỏ bằng đầu đũa đến nổi to từng mảng đỏ, sưng phù, luôn luôn kèm theo triệu chứng ngứa. MÐ có thể nổi vào buổi sớm sau khi ngủ dậy, nổi lúc chiều tối hoặc có thể cả ngày.
Vị trí thường nổi MÐ là thân mình, mông, đùi hoặc chỗ da bị bó chặt như lưng quần, nịt vú. Có dạng đặc biệt là MÐ nổi dưới da, thường làm phù mí mắt, phù môi, phù trong cổ họng. Loại MÐ này có thể đi kèm mệt, đau bụng, đôi khi gây khó thở, chết người.
Ðặc điểm của MÐ là xuất hiện từng cơn trong vài giờ rồi biến mất. Nếu kéo dài trong vài tuần là MÐ cấp tính, nếu bệnh trên 6 tuần là MÐ mãn tính.
Nguyên nhân: trong bệnh mề đay, sự dãn mạch máu, gia tăng tính thấm thành mạch, sự thoát dịch của mạch và protein là do histamin. Histamin làm trung gian trong nhiều loại đáp ứng ở mô và tế bào. Nó cũng là một chất trung gian hóa học quan trọng nhất trong bệnh mề đay. Ngoài ra một số chất vận mạch như leucotrienes, prostaglandins, kinins và yếu tố hoạt hóa tiểu cầu cũng có một số vai trò, đang được đầu tư nghiên cứu tích cực. Còn một loại mề đay do cơ chế không miễn dịch. Cơ chế của mề đay này gồm rối loạn bổ thể, biến đổi chuyển hóa acid arachidonic và các tác nhân tác động trực tiếp trên dưỡng bào (tế bào mast).
Mè đay cấp do miễn dịch IgE được tìm thấy ở bệnh nhân có bệnh huyết thanh, sốc phản vệ hay dị ứng phản ứng lại nhiễm trùng, thức ăn, phấn hoa, nhiễm ký sinh trùng và thuốc qua nhiều đường như tiêu hóa, hô hấp, truyền dịch, chích ngừa hay phẫu thuật.
Triệu chứng: thương tổn căn bản sẩn màu hồng lột hay trắng rồi trở nên xám ở giữa, màu hồng chung quanh, giới hạn rõ, tròn, cong queo hình đa cung. Sang thương phù nhiều thì có trung tâm màu trắng. Ngứa dữ dội ở sang thương là một triệu chứng điển hình của bệnh mề đay. Những cảm giác về châm, chích cũng được bệnh nhân diễn tả. Ban mề đay có hình thể rất thay đổi, tiến triển nhanh chóng độ một vài giờ cho đến vài ngày, sau đó mất đi trong khi những ban mề đay mới xuất hiện, cùng gãi càng ngứa, và những sang thương mới xuất hiện. Ban mề đay thường kéo dài 8 – 12 giờ và có thể nổi bất cứ nơi nào. Ngứa dữ dội chiều và về đêm. Khi lành bệnh không để lại sắc tố trên da (sạm da).Mỗu khi sẩn phù ăn vào chỗ da lỏng lẻo, mí mắt, âm hộ, bao qui đầu, các niêm mạc thì lan nhanh chóng và rất nguy hiểm, đôi khi có bọng nước. Mề đay nổi trong vòng sáu tuần được gọi là mề đay (Acute urticaria).
Nếu mề đay nổi hơn sáu tuần được gọi là mề đay mãn, nguyên nhân thường không được biết.
Mề đay mãn tính nhiều năm, gây ngứa ngáy và rối loạn giấc ngủ làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Trẻ em thường mắc mề đay cấp tính nhiều hơn. Ngườ lớn và phụ nữ dễ mắc mề đay mãn tính.
Phát hiện nguyên nhân:
Vì có quá nhiều nguyên nhân gây bệnh, người bệnh cần phải thật chú y mới hy vọng giúp thầy thuốc tìm ra nguyên nhân chính gây bệnh để trị tận gốc. Khi có triệu chứng phù môi, sưng mặt hoặc khó thở phải đến cơ quan y tế sớm để được cấp cứu nếu cần. Sau đây là cách phát hiện nguyên nhân trong thực phẩm ở người bị MÐ mãn tính lẫn cấp tính, bằng chế độ ăn loại trừ: Bắt đầu ăn trong 3 tuần chỉ gồm các loại không có chất dị ứng như gạo, khoai tây, cà rốt, các loại đậu, bí, bầu, thịt trừu, thịt bò, cữ rượu. Có thể uống trà, cà phê nhưng không có sữa. Nếu MÐ không xuất hiện thì ta bắt đầu ăn thêm từng món nghi ngờ. Ăn đến món nào thấy MÐ nổi lên thì đó là nguyên nhân gây bệnh phải tránh sau này và cứ như thế tiếp tục.
Cách chữa trị:
– Chẩn đoán bệnh: khám bệnh kỹ, hỏi bệnh sử và làm xét nghiệm trong trường hợp mề đay mãn tính bao gồm công thức máu, thử chức năng gan, thận, định lượng bổ thể, xét nghiệm về bệnh chất tạo keo (collagen), huyết thanh chẩn đoán viêm gan siêu vi B và C, sinh thiết da trong trường hợp nghi ngờ viêm mạch mề đay, thử nghiệm phóng thích histamin của tế bào basophil.
– Điều trị mề đay: loại bỏ nguyên nhân gây ra bệnh (cá biển, phấn hoa, thuốc sulphamide…) phối hợp với việc dùng thuốc kháng histamin (là một phương pháp được chấp thuận rộng rãi với các chuyên gia ngoài da) cho tới khi bệnh tự khỏi. Khi có triệu chứng phù họng, thanh quản đi kèm tiêm adrenalin dưới da (0.03mg – 0.05 mg trong dung dịch pha loãng 1/1000). Khi có thắt phế quản kéo dài thì phả truyền tĩnh mạch aminophyllin và dùng thuốc dạn phế quản dạng khí dung.
Điều trị bằng corticoides bắt đầu tác dụng chậm và không phải là lựa chọn hàng đầu cho phản ứng toàn thân. Nhưng nó được dùng để điều trị phòng ngừa các phản ứng kéo dài liên tục 30mg prednisolone/ngày và giảm liều dần trong 3 – 7 ngày.
Lời khuyên
1. Thực phẩm, thức uống, gia vị: Thức ăn hay bị “đổ thừa” nhất là đồ biển như: sò, nghêu, cua, ghẹ, cá biển. Các loại sôcôla, sữa, bơ, phó mát. Nhóm thực vật là dưa gang, dưa tây, cà chua, trái dâu, kể cả hành, tỏi. Tuy nhiên, cần phải nhớ rằng thức ăn thông thường nhất, “lành nhất” cũng có thể gây bệnh.
2. Các chất phụ gia: Cũng là yếu tố quan trọng. Chúng có thể là chất tự nhiên như các loại men, con giấm hoặc chất hóa học dùng để bảo quản và nhuộm màu thực phẩm.
3. Thuốc men: Có rất nhiều thứ thuốc có thể gây dị ứng và nổi MÐ. Ðáng kể nhất là Penicilline rồi đến Aspirine, Sulfamides; các loại thuốc ngủ, thuốc an thần, thuốc trị đau nhức xương khớp, thuốc ngừa thai và còn nhiều loại khác.
4. Nhiễm trùng: Các ổ nhiễm trùng, nhiễm nấm tiềm tàng thường gây bệnh MÐ mãn tính như viêm xoang, sâu răng, nhiễm trùng đường tiểu, đường hô hấp trên như viêm mũi – họng.
5. Các loại bụi nhà, bụi phấn hoa, bụi lông thú và các loại ky sinh trùng cũng thường là nguyên nhân của MÐ mãn tính.
6. Các yếu tố xúc cảm, thay đổi nhiệt độ, áp lực cọ xát do quần áo chật bó cũng có thể làm nổi MÐ.
7. Tránh tiếp xúc với không khí quá khô.
Bệnh phong ngứa bắt đầu do không khí khô, nhất là vào mùa đông. Nên tắm rửa bằng nước ấm thường xuyên và hạn chế việc ra ngoài.
8. Giữ cho da ẩm
Có nhiều cách giữ cho da không bị khô. Bạn có thể dùng xà bông loại moisturized (giữ ẩm) hoặc các loại có nhãn hiệu “for dry skin”. Các xà bông này thường để lại một lớp dầu trên da bạn sau khi tắm để giữ cho da không bị khô. Nếu bạn không thích xà bông loại này, có thể dùng xà bông thường, loại “deep cleaning” hoặc “for oily skin”, nhưng nhớ dùng kem dưỡng da hoặc các loại lotion giữ ẩm da sau khi tắm. Ít nhất cũng thoa lên chỗ bị nổi đỏ hoặc ngứa nếu bạn không thích thoa khắp người.
9.Cẩn thận với thuốc trừ mùi hôi trong người
Nếu bạn thường dùng thuốc xịt hay thuốc bôi để khử mùi hôi ở những chỗ kín như nách, háng… và bị rát hay đỏ ở những chỗ đó vào mùa khô, nên ngừng đi. Thường các thuốc này có chất chống lại sự đổ mồ hôi; chúng chứa các muối kim loại như alumium selfate, alumium chloride, zincomium chlorohydrate…, các chất này hay làm lở da. Nếu bạn cần thuốc chống đổ mồ hôi, hãy dùng loại trong thành phần cấu tạo có các chất ôxit magnesium oxide, zinc oxide, alumium hydroxide, tránh các gốc sulfate, chloride (các chất này thường được liệt kê rất rõ ràng trên nhãn thuốc).
10.Thần dược Hydrocortisone
Thuốc này có bán tại hầu hết các nhà thuốc tây, là một loại kem thoa có công dụng rất thần kỳ trên hầu hết các chứng ngứa ngoài da. Ngay cả những bệnh kinh niên như lang ben, lác đồng tiền, lác khô, lác ướt… đều biến mất sau một hai lần thoa thuốc này.
Có hai loại được bán tự do, loại 0,05% và loại 0,1%. Bạn chỉ cần dùng loại 0,05% là đủ chữa trị hầu hết các chứng ngứa và không gây nên những ảnh hưởng phụ có hại.
11.Cẩn thận với móng tay giả
Theo nghiên cứu gần đây của Cleveland Clinic Foundation, rất nhiều loại móng tay giả (tip và bột) làm từ acrylic. Chất này có thể ăn mòn mắt, mũi, hệ thống hô hấp và tạo ngứa ngáy khi bám vào da. Nếu không thể tránh tiếp xúc với móng tay giả, hãy chọn loại không có chất acrylic.
12.Nhạy cảm với chất niken?
Bạn có biết rằng số phụ nữ bị bệnh ngứa nhiều hơn đàn ông gần 10 lần? Đó là những người bị chứng nhạy cảm với niken, một kim loại màu trắng như bạc được dùng để mạ sáng, hoặc để trộn với vàng nguyên chất làm thành vàng 10K, 12K, 14K… Đây cũng là nguyên nhân chính khiến nhiều người đeo vàng 24K thì được, nhưng khi đeo vàng 18K hay thấp hơn thì hay bị nổi phong ngứa.
Một điều lạ nữa là ở một người xỏ lỗ tai và dùng hoa tai bằng vàng 18K hoặc bằng các hợp kim có niken, chứng ngứa ngáy có thể nổi lên cả ở tai và những chỗ khác trên thân thể. Nếu bạn chợt nổi ngứa vài ngày sau khi có một món nữ trang mới, hãy để ý và tìm hiểu nguyên nhân có phải từ món nữ trang này hay không. Khi xỏ lỗ tai, đôi hoa tai đầu tiên để giữ cho lỗ đừng bít lại nên làm bằng vàng 24K, hoặc bằng stainless steel… Tuyệt đối tránh vàng pha niken của Mỹ (vàng pha của Việt Nam thường pha với bạc, đồng, vì thế có mầu đỏ hơn so với vàng pha của Mỹ; vàng Mỹ cũng có một số pha với bạc thay vì với niken).
Dĩ nhiên bệnh này có người bị, có người không hoặc ít bị. Những người bị nhiều thường có tật đổ mồ hôi tay, cổ…; mồ hôi tác dụng với niken trên nữ trang nên mới gây ngứa được. Vì thế, nếu vẫn thích đeo chiếc đồng hồ mạ kền hay chiếc nhẫn vàng 18K, hãy cố giữ đừng bị đổ mồ hôi.
13. Có phải bạn bị ngứa vì ăn đồ biển hay không?
Một số người dễ bị dị ứng và nổi ngứa khi ăn đồ biển như tôm, cua, cá ngừ, cua đinh… Một số khác bị ngứa khi ăn thịt bò hoặc uống rượu. Hãy để ý tìm hiểu cơ thể bạn và tránh những thực phẩm mà cơ thể mình không thích.
Nhưng nếu lỡ ăn, hay lỡ uống rồi thì sao? Hãy dùng các loại thuốc trị dị ứng như chlotrimeton hoặc kháng histamine, có bán tự do tại các nhà thuốc tây. Cơn ngứa sẽ chấm dứt khi dùng đủ liều lượng của một trong hai thứ này. Nhớ rằng phần lớn các loại thuốc kháng histamine đều có thể gây buồn ngủ khi lái xe.
14.Nước tiểu – thần dược trị ngứa!!!
Thần dược này có lẽ một số người đã biết nếu từng có lần ở tù. Nói ra có vẻ như một chuyện khôi hài, nhưng trên thực tế, sự xoa dịu của nước tiểu đã được công nhận. Bác sĩ Hilard thuộc Đại học NewYork (Mỹ) nói rằng các thuốc xoa dịu ngứa ngáy chứa chất urea đều có hiệu quả rất tốt. Thuốc này thường được dùng để trị ngứa ở những chỗ da quá dày như gót chân (có gãi cũng không làm hết ngứa được!)
Nếu bạn không muốn “làm giống như trong tù”, có thể ra hiệu thuốc mua các loại thuốc có chứa urea như Carmol 10, Carmol 20, Ultra Mide 25… hoặc những thuốc có chứa axit lactic như Lacti-Care, Lac-Hydrin, Aqua Lacten.
Benhvathuoc.com
